Πέμπτη 24 Νοεμβρίου 2011

Ορφέας ο Ηπειρώτης

Μαρία Σ.Στούπη Κέρκυρα 20-11-2011



Ο Ορφέας έζησε κατά την Προϊστορία, ήταν μεγάλος μουσικός, φιλόσοφος και μονοθεϊστής Ο Ορφισμός ήτο μία πλήρης θρησκεία, διάφορος της “Δωδεκαθεϊκής” Ι Πασσά “Τα Ορφικά” Πατρίδα του Ορφέα θεωρείται η Λείβηθρα ή Λίβηθρα ξακουστό σπήλαιο, το πρώην Λιάκος(Λιοπ’ς) το νυν Ασπροκκλήσι στη Θεσπρωτία προς την Παραμυθιά. Σήμερα εις τον τόπον αυτόν, υπάρχει Δήμος Ορφέως, και ακόμη στις στέγες των σπιτιών οι πελαργοί χτίζουν τις φωλιές τους. Δικαίως αποκαλείται Θραξ διότι αρχικά κατά τον Αριστοτέλη, η Ήπειρος-Θράκη ήτο η πρώτη κοιτίς του Ελληνισμού που εκπολίτισε τον τότε κόσμο της Προ-Ιστορίας. …Η σημερινή Θράκη είναι η ιστορική η δεύτερη Θράκη. Εκεί συναντούμε κατά την αρχαιότητα πολλούς μουσικούς με το όνομα Ορφέας. Ορφέας κατά τον Πλάτωνα, “λέγεται ότι τρεις με το όνομα του Ορφέα εγεννήθησαν εις την Θράκην” .

Ο Ορφέας έζησε πολύ πριν από τους χρόνους της Αργοναυτικής εκστρατείας θεωρείται παλαιότερος του Ομήρου, Ησιόδου κ.ά. αρχαίων συγγραφέων, Ποιητικά έργα σωζόμενα είναι οι Ορφικοί Ύμνοι, Περί Λίθων, Αργοναυτικά. Εκεί ο Ορφέας υμνολογεί το σύμπαν. τη φύση κλπ. Από στόμα σε στόμα έφτασαν σε μας όχι εις την καθαρώς ομηρική γλώσσα, αλλά παρουσιάζουν ιδιωματισμούς των μεταγενεστέρων χρόνων. Με τη συνοδεία μιας λύρας, δίδασκε όλο τον τότε Ομηρικό κόσμο που ήταν η Αίγυπτος, Λιβύη, Κρήτη κλπ. όχι με τη σημερινή γεωγραφία των ονομάτων αλλά όπως και η Θράκη, προϊστορικά τα ονόματα αυτά ήταν τοπωνύμια Παξών –Κερκύρας -Θεσπρωτίας, σύμφωνα με τον Όμηρο (Αθηναγόρας) Η πρώτη κατοικία των ανθρώπων ήταν τα σπήλαια. Η ομιλία τους όπως ήταν φυσικό δεν αναπτύχθηκε αμέσως. Πρώτα έβγαλαν άναρθρες κραυγές και συνενοούντο τηλεπαθητικά। Μετά άρχισαν να μιλούν με την προσωδιακή προφορά, (Θράκη-Θρήκη, ηήλιος-αέλιος-βήλιος, κήλιος, γήλιος, ηέλιος) δηλαδή τα φωνήεντα τρεμόπαιζαν τους φθόγγους. Μετά όταν καθιερώθηκε το τονικό σύστημα, με την επιβολή των τόνων, τα φωνήεντα συμπτύχθηκαν,(αι=ε-οι=ι) κι ο ήχος έγινε κοφτός. Τότε σιγά-σιγά σταμάτησε η προσωδιακή προφορά, αλλά και σήμερα ακόμη μιλάμε οι περισσότεροι Έλληνες τραγουδιστά (άντε γειάαα!) Πρέπει να προσθέσω επίσης, ότι τρεις από τους Ορφικούς ύμνους, χαρακτηρίζουν τον Διόνυσον ως ωμάδιον (ωμοφάγον), ως τρώγοντα και ωμά κρέατα. Συνήθεια που υπήρχε όταν ο άνθρωπος δεν γνώριζε ακόμα τη φωτιά. Άλλη μία πληροφορία υπάρχει του Ντιλς-“Προσωκρατικοί”, τόμος Α, σελίς 3 :οι πανάρχαιοι Έλληνες έγραφον τα διανοήματά τους και επί λεπτών σανίδων. Αλλά τόσον τα Ομηρικά όσον και Ορφικά προέρχονται από την ¨Αχαϊκήν” διάλεκτον της οποίας κλάδος είναι η Αιολική. Με την πάροδο χιλιάδων ετών από τότε που ο άνθρωπος άφησε τα άντρα, γράβες (Graves),τα σπήλαια, σπηλιές, Cave Κάβοντ’όρο(ορ=χρυσός, Κάποσίδερο, κλπ.) και πολλές άλλες ονομασίες. Πέρασαν χιλιάδες χρόνια, οι ανακατατάξεις της γης, σεισμοί, πλυμμύρες κλπ. άλλαζαν συνεχώς το χάρτη της γης για να φτάσει στη σημερινή του μορφή.

Γράφοντας αυτό το άρθρο, ήθελα να διορθώσω, όταν στα πρώτα μου βιβλία οι πηγές που αντλούσα τις διάφορες πληροφορίες, έλεγαν τον Ορφέα ο Θραξ που γεννήθηκε στην Πίμπλα της Πιερίας, άλλοι πάλι εννοούσαν την ιστορική Θράκη. Όταν όμως είδα σε κάποιες εκλογές τα αποτελέσματα του Δήμου Ορφέως Θεσπρωτίας, τότε άρχισα να ψάχνω. Τι δουλειά είχε ο Ορφέας από τον Έβρο ή την Πιερία, στη Θεσπρωτία! Τότε ψάχνοντας, κατάλαβα τον Όμηρο-Αθηναγόρα-Ι.Πασσά κ.α. ερευνητάς, τι έγραφαν. Έτσι μου έγινε μάθημα, να μην επαναπαύομαι σ΄αυτά που διάβασα σε παλαιότερους συγγραφείς, είτε Έλληνες είτε ξένους. Όπως π.χ. “πιπιλίζουμε” για τον βράχο που αυτοκτόνησε η Σαπφώ!

Η λέξη Λευκάς υπάρχει όχι μόνο στη σημερινή Λευκάδα αλλά και σε άλλα μέρη της Ελλάδος. Λευκάθια =της Χίου Λευκαία ή και Ποσείδιον άκρον= Ακρωτήρειον της Σικελίας ανάγεται κι αυτό αρχικώς στη νήσο των Παξών. Λευκάς η εις Αΐδου κατάβασις περί τα παράλια της Ηπείρου, Λευκανία, Λευκάτικα, Λευκίμμη κ.α. Μα είναι δυνατόν να μην είχε πιο κοντινό βράχο για να πέσει; ακόμα και με αερόπλοιο να ταξίδευε η Σαπφώ από τη Λέσβο μέχρι να φτάσει στη σημερινή Λευκάδα, θα της είχε φύγει αυτή η όρεξη.

Όταν αναφερόμαστε στην Προϊστορία πρέπει να προσέχουμε, διότι οι λέξεις άλλαζαν ή προστίθονταν κι άλλη σημασία με την πάροδο των ετών π.χ. η λέξη αγαπάω στον Όμηρο ερμηνεύεται= ευχαρίστως υπεδέχθην, εδεξιωσάμην. δαίμων-ονος =θεός δυνατός στο πνεύμα –ψυχή και σώμα. Επίσης συγχέουμε τη λέξη το γυμνό με το γυμνάζομαι. Το γυμνό από όπλα σώμα, το ερμηνεύσαμε ότι τα αγόρια χόρευαν γυμνά κ.α.

Τετάρτη 13 Απριλίου 2011

Οι Κάρες της Ηπείρου, πρόγονοι της πολυφωνίας

Οι Κάρες της Ηπείρου

Οι πρόγονοι της πολυφωνίας

Προκαλεί έκπληξη και ερωτηματικά ο τίτλος αυτού του άρθρου. Αλλά για εκείνους που γνωρίζουν, όπως είναι οι ερευνητές και ιστορικοί, απλά θα προστεθούν κάποιες λεπτομέρειες.

Η γαία Ήπειρος, εκείνης της πρωτόγονης εποχής, γέννησε πολλά φύλα, ένα από αυτά τα πρώτα φύλα, ήταν και οι Κάρες. Αργότερα τα φύλα αυτά και όσα άλλα γεννούσε ο τόπος μας, έφευγαν για άλλα μέρη κατακτώντας την υφήλιο. Οι Κάρες παρουσιάζονται πολύ αργότερα στην Ασία.

Οι Κάρες, ήταν οι πρώτοι Ηπειρώτες, οι οποίοι: “καθ’ όλην την Ελλάδα και Μικρασίαν, την αμπελουργίαν μετέδωκαν, τα ονόματα Καρχηδών, Καλχηδών, Χαλκίς, Χάλκη, Χαλάνδρι, Χαλανδρίτσα, σημαίνουν την ευάμπελον, πολύοινον αλλά συγχρόνως χρυσόν και χαλκόν.” (Αθηναγόρας) Αλλά φαίνεται ότι εκτός αυτών, είναι κι’ άλλα στα οποία δεν δώσαμε την δέουσα προσοχή।

Καρ,

Κάρ-ες, Κάρ-ηνον, κάρ-ηνα, =Κεφαλή (ανθρώπων και ζώων).

Ξεφυλλίζοντας τον Αλεξανδρινό διανοούμενο–ιερέα Ησύχιο, βρίσκουμε στο λεξικό του τη λέξη Καρίναι=θρηνωδοί μουσικαί, αι τους νεκρούς τω θρήνω παραπέμπουσαι προς τας ταφάς και τα κήδη, παρελαμβάνοντο δε αι από Καρίας γυναίκες. Δεν μπορεί κανείς να μην ανατρέξει αμέσως, στο μοιρολόϊ της Ηπείρου και το πολυφωνικό της τραγούδι.

Καρικά μέλη, ελέγετό τις Καρικός ρυθμός εκ τροχαίου και ιάμβου συγκείμενος.

Κάρ-καιρε

Ο Όμηρος μας δίνει την πληροφορία ότι Κάρκαιρε =ιδίωμα ήχου(!)

Είναι το ρήμα Καρ-καίρω =αντηχώ, Κάρκαιρε, πρτ. εσείοντο εκραδαίνοντο, (αποτελούντα ήχον). Το Λεξικό του Σταματάκου αναφέρει Σανσκριτικά Καρ-κάρι= είδος βαρβίτου, “λαγούτου”. Αυτές όλες οι αναφορές ρίχνουν φως στις μουσικές μας καταβολές.

Ο Σόλων Μιχαηλίδης στην Εγκυκλοπαίδεια της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής, μας τα γράφει πιο αναλυτικά. Καρ-ικόν μέλος, είναι είδος επικήδειου τραγουδιού, μοιρολόϊ. Επίσης, είδος θρηνητικής αύλησης. οι Κάρες, οι Λέλεγες, οι Αιθίοπες, ήταν στην Ήπειρο, όπως κι ο Άσιος, ο Κάδμος, ο Πρωτέας, ο Ιάσων, ο Αχιλλέας κλπ. κι όλος ο ομηρικός κόσμος αρχίζει από τη Θεσ(ις)πρωτία –Φαιακία-Παξοί. Πόσο σύμπτωση μπορεί να είναι, όταν στους Παξούς υπήρχε τοπωνύμιο με τόνομα “Της Ωριάς το κάστρο”, (ορ-ωρ-χρυσός) το περίφημο για τον πρωτογονισμό του “πεντάφθογγο πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου”.

Το Μοιρολόϊ τραγουδήθηκε όχι μόνο από τους Ηπειρώτες αλλά κι από άλλα μέρη της Ελλάδος, όπως η Μάνη, Κρήτη κλπ. Πριν από λίγα χρόνια ακόμα, στην Ελλάδα θρηνούσαν τους νεκρούς με μοιρολογίτρες

οι οποίες πληρωνόντουσαν.

Καρικόν μέλος

Όσοι έχουν ακούσει το πολυφωνικό τραγούδι της Ηπείρου, γνωρίζουν την ιδιαιτερότητα του τραγουδιού. Εμείς θα προσθέσουμε ότι αυτό το αρχέγονο τραγούδι των παλαιών ανθρώπων, οι μετέπειτα εκπολιτισθέντες άνθρωποι αυτούς τους αποκαλούσαν “βαρβάρους”, διότι δεν μιλούσαν, όπως αργότερα είχε εξελιχθεί η ελληνική γλώσσα.

Είναι γνωστό ότι αρχικά οι Σελλοί ήταν άλαλοι, δεν γνώριζαν να μιλούν, έψελναν μονοσύλλαβες λέξεις μιμούμενοι ήχους από τη φύση.

Βέδυ, Ζαψ, χθων, σφιγξ, Κναξ, Ζδι, Δζι, δρύψ, ομ κ.α.

Με αυτές τις ιερές λέξεις που αναφέροντο στα ύδατα, τα όμβρια νερά, τη βροχή, τον ήλιο, τη γαία κ.α. οι άνθρωποι υμνούσαν με σεβασμό κι έβγαζαν πρωτόγονους ήχους.

Πέρασαν χιλιάδες χρόνια, για να έχουμε το δημοτικό τραγούδι των περασμένων αιώνων.

Οι Σελλοί

Οι ιερείς της Δωδώνης, δίνοντας στις πρώτες έννοιες συλλαβισμό και ήχο, γεννιέται συγχρόνως η Προσωδία, ενώ σιγά-σιγά ιχνογραφούνται τα πρώτα στοιχεία μουσικής δόμησης. Αποδεικτικά στοιχεία το 5φθογγο πολυφωνικό τραγούδι, που έφτασε σε μας παραλλαγμένο, διατηρεί όμως τον αρχέγονο χαρακτήρα του. Ήταν αυτό που συγκλόνιζε τους παλαιότερους, όχι μόνο Έλληνες αλλά και μη Έλληνες. Μέσα στην ψυχή του σημερινού ανθρώπου, κάθε πρωτόγονη λέξη που προσωδούσε ο τότε άνθρωπος, του δημιουργεί δέος.

Κάθε αναφορά που γίνεται γύρω από το πως μιλούσαν, πως τραγουδούσαν οι πρώτοι άνθρωποι, εμένα προσωπικά με κεντρίζει και μου ανάβει τη φαντασία μου, τολμώντας να φανταστώ από που και πώς ξεκίνησε ο άνθρωπος να μιλάει και...πού-πως έφτασε (!)να θεωρείται πολιτισμένος(!) και τι εννοούν σήμερα πολιτισμό;

Σ-κάρος

Το Καρ-ικό μέλος τραγουδιόταν χωρίς όργανα, ήταν μόνο φωνές από τις μοιρολογήτρες, που θρηνούσαν ή συνόδευαν τον νεκρό στην τελευταία του κατοικία. Αλλά έχει διασωθεί επίσης και ένα ενόργανο, μουσικό άκουσμα, μοναδικό στο είδος του, που απέδιδε με τη φλογέρα, ή το κλαρίνο του βοσκού, πού αλλού; πάνω στα βουνά γι αυτό και διασώθηκε. Και τί περίεργο! Διασώθηκε με το όνομα “Σκάρος” Σ-κάρος, αυτοί δε που το παρέλαβαν, το συνέχησαν και το αξιολόγησαν, ήτανε μόνο Ηπειρώτες.

Το μελαγχολικό ύφος του Σκάρου που άγγιζε τις ψυχές, όχι μόνο των παλαιών Ηπειρωτών, αλλά και κάθε άλλου που μπορούσε να μπει σε βάθος ψυχής. Αυτόν τον Σκάρο κάποιοι έδωσαν τον τίτλο: ποιμενικό.

Εμείς, θα προτιμήσουμε το χαρακτηρισμό του Λεξικού της Ελληνικής Μουσικής του Τάκη Καλογερόπουλου: “Είναι προφανές ότι ο Σκάρος κινείται σε μη οριζόμενο ιδεατό πρότυπο, από το οποίο ξεπήδησαν οι άπειροι διαφορετικοί σκάροι ανακαλώντας τα άγραφα, άϋλα και ανείπωτα χαρακτηριστικά κάποιου απαράβατου αρχαιοελληνικού νόμου”.

Ένας Σκάρος υπάρχει στη δισκοθήκη της ΕΙΡ (ΕΡΤ), από μία ωραία παλαιά ηχογράφηση. Το κλαρίνο κλαίει, σπαράζει από παράπονο, βουρκώνει, σκαλίζοντας με τους ήχους του την ταλαιπωρημένη μας ψυχή. Έχει χαρακτήρα μακρινό κι απόκοσμο, κι όταν βρίσκεται ο άνθρωπος σε στιγμές περισυλλογής, είναι τότε το κατάλληλο άκουσμα.

Καρικό μέλος ή Σκάρος, σήμερα δεν μπορεί να υπάρξει. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά θα ήταν ασέβεια και παραφωνία ν’ ακουστεί στα μαγαζιά. Δεν μπορεί να το αποδώσει ούτε ο μουσικός, ούτε να το ακούσει ο σύγχρονος άνθρωπος. Το ήθος και η ακοή του με τους βάρβαρους ήχους των κάθε λογής μηχανών και του ηλεκτρισμού, αλλά και της χυδαίας μουσικής που εκπέμπεται μέσα από τα μικρόφωνα, χωρίς ίχνος ευγένειας, ούτε αισθητικής, με τους ρυθμούς τυμπάνων, χωρίς στοιχειώδη μελωδία, δεν του επιτρέπουν αυτή την εσωτερική απόλαυση.

Αναθεωρώντας την όλη έρευνα, βλέπουμε ότι από τη ρίζα ΚΑΡ της αρχέγονης αυτής φυλής “Κάρες”, προήλθε η πεντάφθογγη κλίμακα ο πρόδρομος της μουσικής του κόσμου όπου μαζί με τη γλώσσα, δημιούργησε το Πολυφωνικό τραγούδι, Καρικό μέλος (το μοιρολόϊ) , και τον Σκάρο (φλογέρα).

Τι είπαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι για το Καρικόν Μέλος

Πολυδεύκης: “θρηνώδες γαρ το αύλημα το Καρικόν

Αριστοφάνης: Καρικά αυλήματα” στους Βατράχους

Πλάτων: “αυλούς δ’ έχουσά τις κορίσκη κορικόν μέλος τι μελίζεται τοις συμπόταις” =μια κορούλα εκτελεί με τον αυλό μια θρηνητική μελωδία στους συμπόταις.

Ευστάθιος: “και ωδαί θρηνητήριοι, οποία ύστερον και τα λεγόμενα μέλη “καρικά” (και θρηνητικά τραγούδια σαν κι αυτά που αργότερα ονομάστηκαν καρικά μέλη).

Καρική μούσα=θρηνούσα μούσα (μουσική)

Ο Πλάτων στους νόμους: “καρική τινι μούση προπέμπουσι τους τελευτήσαντες”

Κορικός στην αρχαία μετρική ήταν ένας ρυθμός συνθεμένος από έναν τροχαίο και έναν ίαμβο. Ο καρικός ήταν μια άλλη έκφραση για τον χορίαμβο.

Λίνος=είς των αρχαιοτάτων Ελλήνων μουσικών-ραψωδών.Το όνομά του σημαίνει πένθιμο τραγούδι (μοιρολόϊ) σε ανάμνηση του τραγικού θανάτου του, το μοιρολόϊ ονομαζόταν Λινωδία αναφέρεται στον Όμηρο.(Σόλων Μιχαηλίδη)

Από το Λεξικό πρωτογόνων λέξεων Μαρίας Στούπη Πηγές: Όμηρος, Ησύχιος=Αλεξανδρινός διανοούμενος των Ελληνιστικών χρόνων. Αθηναγόρας = Μητροπολίτης Παραμυθίας 1869-1942. Θωμόπουλος Ιακ. Πελασγικά κ.α. σύγχρονους συγγραφείς.