Πέμπτη 20 Αυγούστου 2009

Το Τραγούδι των Σαμάνων

Το Τραγούδι των σαμάνων
Κάτοχοι πεντάφθογγου πολυφωνικού τραγουδιού
Μαρίας Σ.Στούπη

Μελετώντας κι ερευνώντας την Ελληνική γλώσσα σαν μουσικός, αισθάνθηκα μεγάλη συγκίνηση όταν τύχη αγαθή, μου εστάλει CD αυθεντικό από τελετή που έκαναν σαμάνοι της περιοχής του Αμαζονίου.
Αμέσως έσπευσα να το χαιρετήσω κι όχι να τ’ ακούσω, διότι έπρεπε να απομωνωθώ, να ηρεμήσω και να διεισδύσω σ’ αυτό το είδος της μουσικής που είναι κατά βάσιν όμοιο με το Πολυφωνικό Πεντάφθογγο Τραγούδι της Ηπείρου.
Θεωρώ ότι τα 5φθογγα πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου, είναι σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο της μουσικής-πολυφωνίας του κόσμου. Σήμερα τραγουδιούνται σε όλη την υφήλιο λανθασμένα ως Πεντατονία, κι αυτό διότι οι πρωτάνθρωποι έβγαλαν φθόγγους-φωνήεντα (ρήμα φθέγγομαι) α.ε.ι.ο.υ. έπειτα συλλάβησαν μονοσύλλαβες λέξεις. Ο Πυθαγόρας ήταν εκείνος που διαίρεσε και υποδιαίρεσε την επτάφθογγη κλίμακα σε τόνο-ημιτόνιο, ο μουσικός όρος “τόνος” δεν υπήρχε.
Την πεντάφθογγη προκατακλυσμιαία κλίμακα την γνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες.



Στο CD αυτό των σαμάνων διαγράφεται η πορεία της μουσικής που είχε αρχίσει την εξέλιξή της με τον ίδιο τρόπο των πρωτογόνων Ελλήνων. Όμως μου εδόθη η εξήγηση ότι τα συγκεκριμένα τραγούδια, ήταν μία ιεροτελεστία των σαμάνων ένα είδος τραγουδιστού λόγου που απευθυνόταν σε ανθρώπους που είχαν πρόβλημα υγείας είτε σωματικού -είτε ψυχικού με απότερο σκοπό την θεραπεία.
Σκέφτηκα ότι ίσως ο σημερινός άνθρωπος έχει ανάγκη κι αυτού του είδους τη θεραπεία. Οι σαμάνοι συνεχίζουν μέχρι σήμερα να θεραπεύουν διάφορες ασθένειες ψυχικές –σωματικές. Άκουσα το CD με δέος. Διαπίστωσα ότι εδώ άλλαζε το ύφος της μουσικής. Με τον ίδιο αυτό πολυφωνικό τρόπο, άλλη μουσική έκφραση είχαν οι σαμάνοι, άλλη έκφραση οι Ηπειρώτες, είχαν όμως τον ίδιο πρωτόγονο τρόπο μουσικής με διαφορετική έκφραση.
Στο συγκεκριμένο άκουσμα οι άνθρωποι συνομιλούσαν –τραγουδούσαν μ’ ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που δημιουργούσε ο συλλαβισμός και το νόημά του.
Κατά την διάρκεια της θεραπείας ακούγονται φθόγγοι –ήχοι που χρειάζονται οι ασθενείς για να βοηθήσουν στη χαλάρωση προετοιμάζοντας τον άνθρωπο για την αυτοϊασή του. Πρώτα άρχιζε ο σαμάνος, και οι άλλοι ψάλτες ηχο-κεντούσαν το ίδιο μοτίβο πότε μπαίνοντας αργότερα, πότε πετώντας μικρούς φθόγγους. Ενώ συγχρόνως ακούγονταν κι ο ισοκράτης, με τις ίδιες συλλαβές, που διακόπτονταν σε κάθε λέξη και ξανάρχιζαν από ψηλά κατεβαίνοντας, σε όλο το διάστημα της ιερουργίας.



Έτσι η ομάδα αυτών των ανθρώπων χωρίς όργανα, ο καθένας με το ίδιο ηχόχρωμα, το ίδιο μοτίβο, αφήνοντας αποστάσεις ο ένας από τον άλλον, διοχέτευαν λόγια με τα συναισθήματά τους, μέχρις ότου όλοι μαζί, φτάσουν σ’ ένα εκπληκτικό τέλος, πότε αργά, ή με κάποια φωνή σαν αλύχτισμα, ηχοσκιές με φύσημα ανέμου και πότε αδύναμα-ζωντανεύοντας- σβύνοντας κι αργοπορώντας, αφήνοντας την ψυχή να βρει τη γαλήνη της. Αυτές οι εντυπώσεις είναι από μένα ως μουσικός, διότι δεν μου ήταν αντιληπτό το νόημα των τραγουδιστών συλλαβών όπως (νεϊ-νεε, νεϊ-νεε ή ματα κλπ).
Έκπληξη μου προκάλεσε, όταν ο σαμάνος είπε κάποια λόγια όχι τραγουδιστά, αλλά σαν συρτή ομιλία, ενώ μία άλλη φωνή συνόδευε απαλά με το μοτίβο της αρχής θυμίζοντάς μου ανάλογη σκηνή λειτουργίας της ορθοδόξου βυζαντινής εκκλησίας.
Από μέρους μου ακούγοντας αυτή τη μουσική πολυφωνία από ανθρώπους μιας άλλης μακρινής γης από τη δική μας, άθελά μου προβληματίστηκα.
Ο τρόπος που υμνούσαν, ήταν πολύπλοκος. Πέντε άνθρωποι τραγουδούσαν η μία γυναίκα κι οι άλλοι άνδρες, η μουσική πορεία αυτών των πέντε φωνών ήταν αριστοτεχνική, ενώ το μοτίβο ήταν σχεδόν πάντα το ίδιο. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι του Αμαζονίου ύμνησαν τις δοξασίες τους σε διάρκεια 1 ώρας και 30 λεπτών περίπου.





Απόσπασμα απο το CD των σαμάνων:



Θες δεν θες αναγκάζεσαι να μεταφερθείς σε μία άλλη διάσταση, Μια διάσταση χωρίς μίσος, χωρίς ταραχή, χωρίς ανησυχία αλλά μόνο ηρεμία κι ανάταση πνευματική. Η λέξη “γαλήνη-ειρήνη- άπειρο” και άλλες συναφείς λέξεις, εκφράζουν το πώς νοιώθει ο κάθε ακροατής στο άκουσμα αυτής της πρωτόγονης κι αληθινής ιερουργίας. Το ήθος του πρωτογόνου, εκφράζεται μ’ αυτούς τους πέντε ήχους-συλλαβές πολύ αγνά, φυσικά, διότι οι ήχοι της φύσεως δεν είναι “κοφτοί”, έχουν απόηχο.
.
Συγκρίνοντας το πολυφωνικό της Ηπείρου με αυτό των σαμάνων, στο ένα οι φθόγγοι ψάλλονται με ηρεμία και γαλήνη, στο άλλο οι της Ηπείρου τραγουδούν, τη χαρά, λύπη, θάνατο, νοσταλγία και γενικά εκφράζουν συγκίνηση όχι θρησκευτικότητα.
Οι εναπομείναντες Ηπειρώτες που μπορούν να τραγουδούν το δυσκολότατο αυτό τραγούδι, άγγιξαν τον 20ο αιώνα. Τώρα όποιος και να το τραγουδήσει είναι ψεύτικος, ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να εκφραστεί μ’αυτό το είδος τραγουδιού. Το μόνο που μπορεί να κάνει ο Έλληνας μουσικός, είναι να πάρει κάποια στοιχεία και ν’ ανοίξει καινούργιους δρόμους ελληνικής μουσικής, όπως έκανε ο Μπαχ κι όλοι οι άλλοι μεγάλοι συνθέτες.




Αδύνατον να εμβαθύνουμε εις την νεωτέραν τέχνην, χωρίς πρότερον ν’
αναδράμωμεν προς την των Ελλήνων
(Ριχάρδος Βάγκνερ)

Ένας λόγος που δεν μπορεί να υπάρξει συνέχεια δημοτικού τραγουδιού, είναι διότι δεν υπάρχει αγροτική ζωή με το ήθος και τις συνθήκες που οι άνθρωποι κάποτε μπορούσαν να εκφράζονται. Η γη, το χώμα της γης που στις μέρες μας έχει εξαφανιστεί, είναι αυτό που μας δίνει ενέργεια, είναι αυτό που μας δένει με τη ζωή μας. Η γη είναι το βάθρο μας εκεί που πατάμε, δεν είναι το τσιμέντο ούτε οι κυλιόμενες σκάλες. Πόσοι νεότεροι άνθρωποι μπόρεσαν να μυρίσουν το χώμα της βροχής, πόσοι μπόρεσαν ν’ ακούσουν το τραγούδι του γκιώνη με τη συνοδεία και άλλων πουλιών; Η μουσική του σύγχρονου “πολιτισμένου” ανθρώπου είναι ηλεκτροφωτισμένα κινούμενα και πολύχρωμα σώματα ανθρώπων με βάρβαρους ήχους, που είναι κατ’ αρχήν ένα “σόου”από επαγγελματίες συνθέτες και μουσικούς που χορεύουν σε μεγάλες αίθουσες, μέσα από κει οι άνθρωποι κάνουν ή επιζητούν να κάνουν καριέρα, να βγάλουν χρήματα, πιστεύοντας ότι μόνο έτσι, με χρήμα και ψεύτικη δόξα θα ευτυχήσουν. Γι αυτό, δεν μπορεί να εκφραστεί ο σύγχρονος άνθρωπος δι αυτού του τρόπου.



Το πολυφωνικό διεσώθει από τους Ηπειρώτες πολύ πριν από το 1600, διεσώθει με λόγια της τότε αγροτικής ζωής των Ελλήνων. Πιθανόν να υπάρχουν και σε άλλες απομακρυσμένες περιοχές της γης. Αλλά από τη ρίζα Σαμά βγήκαν Σάμηδες, Σαμάνοι, Σάμη, Σάμος Σαμόεις ποταμός, Σαμέ για τους Βραζιλιάνους είναι ο θεός Ήλιος, και εννοούν τον λευκό γενειοφόρο που ήρθε από τη χώρα που ανατέλει ο Ήλιος μέσω του Ωκεανού.κ.α.
Οι άνθρωποι της προϊστορικής και ιστορικής εποχής τραγουδούσαν όλες τις εκδηλώσεις της κοινωνίας και των γεγονότων τους. Μιλούσαν –ηχούσαν δηλαδή προσωδούσαν και η ομιλία τους γινόταν τραγούδι, μέχρι που η εξέλιξις των ανθρώπων άρχισε να εξασθενίζει τη γνησιότητα του αρχικού τρόπου τραγουδιού. Οι δυσκολίες που παρουσίαζε όταν η ομάδα που τα τραγουδούσε διαλυόταν και οι Έλληνες σκορπίζονταν ανά τα πέρατα του κόσμου, άρχισε και το τραγούδι ν’ απογυμνώνεται από τις άλλες φωνές. Απο κεί σιγά-σιγά γεννήθηκε και το δημοτικό τραγούδι μετά τα πρώτα πολυφωνικά, ενώ δεν υπήρχε η έννοια του συνθέτη όπως εννοούμε εμείς σήμερα, γι αυτό και τα ελληνικά δημοτικά τραγούδια είναι πολυάριθμα, με ποικίλα χρώματα- μοτίβα και ρυθμούς που δημιουργεί η Ελληνική γλώσσα. Διότι μέσα από την προσωδία της γλώσσας ξεπηδάει ο ρυθμός με τη μελωδία.







“Η πρώτη γλώσσα του ανθρωπίνου γένους
ήταν το τραγούδι.
Χέρντερ:Πραγματεία για την παραγωγή των γλωσσών.Βερολίνο 1722.

Σαν συμπέρασμα, μπορούμε να σκεφτούμε τα τραγούδια της πολυφωνίας των Ηπειρωτών, έφτασαν σ’ εμάς χωρίς ιερουργία. Οι αρχαίοι Ηπειρώτες δεν γνωρίζουμε αν ιερουργούσαν με πολυφωνικό τρόπο, οι Σελλοί της Δωδώνης όμως ήταν ιερείς, αλλά δεν γνωρίζουμε και ποιό ήταν το ηχητικό τους υπόβαθρο Μπορούμε ίσως να υποθέσουμε ότι δεν θα είναι πολύ μακριά από αυτό των σαμάνων του Αμαζονίου, Πιθανόν και οι δύο αυτοί πνευματικοί πολιτισμοί, να είχαν τις ίδιες ηχοχρωματικές και πενταφθογγικές εκφράσεις, μιας και αυτά τα πρωτόγονα είδη τραγουδιού έχουν κοινά χαρακτηριστικά.

Αξιοπρόσεκτο είναι το περίφημο πολυφωνικό τραγούδι, “Της Ωραιάς-ωριάς-τσουριάς το κάστρο” (Ωρ-ορ=χρυσός), ο τίτλος του οποίου τυχαίνει να είναι εκτός της Ηπείρου και τοπωνύμιο των νήσων Παξών. Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι αυτό:
Το πολυφωνικό τραγούδι του Πωγωνίου εκτός άλλων Ηπειρωτικών περιοχών μας πληροφορεί ο Μενέλαος Ζώτος στο βιβλίο του “Το δημοτικό τραγούδι της Βορείου Ηπείρου” τραγουδιούνται και στο Πεντάλοφο Κοζάνης και σε νομό Γρεβενών.
Αν ανοίξουμε κάποια ιστορικά βιβλία θα μας θυμίσουν, ότι στους Παξούς αναπτύχθηκε ο πρώτος παγκόσμιος μεγάλος πολιτισμός. Για 30.000 χρόνια μεσουρανούσε παγκοσμίως, μέχρι την ημέρα που ο χώρος αυτός καταποντίστηκε, σκίζοντας τον εδαφικό χώρο Παξούς –Φαιακία-Θεσπρωτία. και ο χάρτης της γης έλαβε τη σημερινή του μορφή. Ποιος μπορεί να αποκλείσει ότι και οι σαμάνοι του Αμαζονίου με τα Ελληνικά όνόματα, δεν φωτίστηκαν αρχικά από Έλληνες ταξιδιώτες της Προϊστορίας μας;

1 σχόλιο:

  1. Χωρίς να έχω πρόθεση να είμαι δυσάρεστος, δεν μπορώ να μην σημειώσω τα εξής στο όνομα της στοιχειώδους πραγματικότητος. Ασφαλώς πρόθεσή μου δεν είναι ν' αμφισβητήσω ότι στην ελληνική γλώσσα γράφτηκαν σπουδαιότατα έργα αρχίζοντας από τον Όμηρο (μολονότι ο ίδιος αγνοούσε ότι έγραφε ελληνικά, αλλά μέσω του έργου του ταυτίστηκαν οι διάφορες λαότητες του χώρου ως Έλληνες) και καταλήγοντας στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, για να περιοριστούμε χρονολογικά,
    α) Οι Σαμάνοι είναι κατ' αρχή οι ιερουργοί (όχι ιερείς) του Τενγκρισμού (Tengri = ουρανός τουρκιστί), της μονοθεϊστικής θρησκείας των αλταϊ-μογγολικών φύλων. Η χρήση της λέξης σε άλλα περιβάλλοντα είναι παροδηγητική, εκ κακώς νοηθείσης κάποτε από τον Levi Strauss 'αναλογίας', η δε χρήση της στο συγκεκριμένο CD του Αμαζονίου είναι αμιγώς 'εμπορική'. συνεπώς όλοι οι λοιποί γλωσσικοί συσχετισμοί είναι αυθαίρετοι κι επιστημονικώς κατακριτέοι.
    β) Ο Πυθαγόρας ερεύνησε τη σχέση ακούσματος προς το μήκος της χορδής αλλά δεν καθόρισε ούτε τους αρχαίους τρόπους, που υπήρχαν πολύ πριν από αυτόν, άσχετα αν προς τιμήν του τους αποκαλούμε 'πυθαγόρειους' ούτε πολύ περισσότερο τον τόνο και το ημιτόνιο. Όπως είναι γνωστό σε κάθε μουσικό, οι αρχαίοι τρόποι, όπως και η βυζαντινή μουσική, το γρηγοριανό μέλος και όλη η modal music του κόσμου δεν έχει τόνους και ημιτόνια αλλά μείζονες, ελάσσονες κι ελάχιστους τόνους με πλήθος 'φθορών' οι οποίες δημιουργούν ένα πραγματικό σύμπαν υψών.
    γ) Το άσμα των ιθαγενών του Αμαζονίου ήταν όντως πεντατονικό (με ολισθήματα όμως), αλλά ήταν βασισμένο σε τόνους και ημιτόνια συγκεκραμένα (ευρωπαϊκά), σε αντίθεση με την πεντατονία της Ηπείρου που ήταν αμιγώς τροπική (modal). Το μόνο κοινό μεταξύ των δύο ακουσμάτων είναι το εναρκτήριο ενήχημα και τοσυμφωνικώς διάφωνο υποτονθόρισμα, διάφωνο μόνο για 'εξευρωπαϊσμένα' αυτιά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή